Landgebruik in een volhoudbare samenleving
Bewust Bodemgebruik agendeert nadrukkelijk Landgebruik en Landeigendom als dè thema’s voor de komende 50 jaar. Vanuit de inzichten op het thema Grondeigendom die Bewust Bodemgebruik de laatste jaren heeft opgedaan, zijn we begonnen aan een nieuwe transitieweg waarin alle maatschappelijke opgaven samenkomen. Een trans- disciplinaire, integrale of ‘economie op basis van land’ werkwijze is daarvoor noodzakelijk.
“Buy land, they’re not making it anymore” is een beroemde uitspraak van Mark Twain (1835-1910). Daarmee is in een notendop weergegeven waar de kern van onze opgaven ligt om tot een volhoudbare samenleving te komen. Land is (ook historisch gezien) het enige wat we hebben (een natuurlijk monopolie): onze ultieme natuurlijke hulpbron. Land betreft bodem, grond én grondstoffen en zonder dát geen voedsel, kleding, huis, auto of computer. Land is de enige leverancier van ‘ruimte’, materialen; wie dat in handen heeft is spekkoper (en de rest heeft het nakijken).
Land is de sleutel in de energietransitie, grondstoffen- en materiaalkringlopen, voedselvoorziening. Land is ook de sleutel voor een economie en financieel systeem waarin buitensporige rijkdom en ongehoorde armoede niet meer mogelijk zijn. Land is ook de toegang voor realisatie van vrijwel alle SDG’s.
De aarde kent één energiebron en dat is de zon. Dankzij de zon is de aarde productief in leven en biomassa in welke vorm dan ook. Die biomassa gebruiken we iedere dag in de vorm van bijvoorbeeld hout, vezels, voedsel. Op land worden ze geproduceerd en op land worden ze verwerkt tot producten. Zonne-energie laat zich dus vertalen in landoppervlak. En bij gebruik van biomassa als natuurlijke hulpbron (grondstoffen) moeten we ook weer land reserveren om de voorraad te herstellen. Gebruiken we meer dan we aanvullen dan putten we uit. Hetzelfde geldt voor de voorraden die niet aangroeien zoals bijvoorbeeld metalen. Recyclen is dan niet genoeg omdat er a) altijd ‘vers’ materiaal nodig is in productie en b) we nog steeds economisch groeien. Voor voorraadherstel is energie nodig om de diffuus geworden voorraad (als producten en geërodeerd materiaal dat uiteindelijk in zee beland) te herstellen. Die energie laat zich eveneens vertalen naar land als oppervlak zonnepanelen. Dus naast energie voor recyclen is er energie nodig om de voorraad te herstellen. Daarmee kunnen we biobased grondstoffen en niet-biobased grondstoffen vergelijken op basis van de benodigde energie uitgedrukt in landoppervlak dat nodig is voor voorraadherstel. De grondstof met het geringste landbeslag prevaleert dan en grootverbruikers van land (aluminium of staal bijvoorbeeld) gebruiken we alleen als het niet anders kan.
Dé reden dat we de aarde uitputten is dus gelegen in het feit dat we de energie van de zon uiterst inefficiënt gebruiken en dat zien we terug in uitputting van grond en grondstoffen en klimaatverandering.
Een woning, een apparaat of een hectare landbouwgrond gebruik dus veel meer oppervlak dan het oppervlak dat direct voor het oog waarneembaar is. Zo gebruikt de huidige landbouw zes keer meer energie per hectare dan er als (voedsel)energie afkomt. Deze inefficiëntie zien we (straks) terug in enorme oppervlakken zonnepanelen. En dat geldt voor al onze productieprocessen.
Deze natuurkundige realiteit geldt feitelijk iedere menselijke activiteit dus ook waar het gaat om recreatie, stedelijke vernieuwing, waterberging, klimaatadaptatie, drinkwaterbereiding, kleding, vervoer etc. Naast het directe landbeslag van al deze activiteiten is er ook een enorm oppervlak nodig om in de energie van deze activiteiten te voorzien. Voor de duidelijkheid: dat is nu niet zichtbaar dankzij fossiele bronnen maar daar gaan we noodgedwongen mee stoppen. Onze problemen rond CO2, stikstof, fijnstof, landbouwgif, uitputting voorraden etc. zijn hierop terug te voeren en zijn de symptomen.
Er is een enorm scala aan (economische) sectoren die op, in of met de bodem hun geld verdienen: boeren, energiebedrijven, waterbedrijven, grondstoffenwinners, natuurbeheerders, banken, overheden, projectontwikkelaars, bouwbedrijven…etc. Wetenschap houdt zich bezig met bodem- en landgebruik en burgers en buitenlui wonen op land of ze recreëren er. Dat maakt het werken aan volhoudbaar bodem- en landgebruik zo complex: alle belangen komen er samen. Tel daarbij op dat grondeigendom het geheel verder compliceert.
BewustBodemgebruik agendeert hiermee nadrukkelijk Landgebruik en Landeigendom als de thema’s voor de komende 50 jaar. Op het thema grondeigendom waren en zijn we al actief Met bovenbeschreven inzichten rond landgebruik is ook het Initiatief BewustBodemgebruik begonnen aan een nieuwe transitieweg waarin alle maatschappelijke opgaven samenkomen. Een trans- disciplinaire, integrale of ‘economie op basis van land’ werkwijze is daarvoor noodzakelijk. Weliswaar werkt onze huidige economie volgens het laatst genoemde maar dan onder het motto: ‘the winner takes it all’. En daarmee zijn we terug bij Mark Twain. Volhoudbaar landgebruik als basis voor een volhoudbare samenleving vraagt dus ook een radicale wijziging in eigendomsverhoudingen.
Lees meer over volhoudbaar landgebruik in ons verdiepende vlugschrift.
Contactpersonen:
Jos Verheul, initiatief Bewust Bodemgebruik
Ronald Rovers, bodemambassadeur, aardse held en eigenaar van RiBuilt
Damaris Matthijsen, Economy Transformers
Illustratie: Landgrab van Joe Webb, 2018
