De stadsbodem is in beeld. Vooral bij planmakers die graag van de ondergrondse ruimte gebruik willen maken. Dat past niet altijd. Het Initiatief Bewust Bodemgebruik zet met een traject op waarin steden van elkaar leren en vaststellen waar leemten in kennis en instrumenten zijn. Dit traject kent haar stad in een extra bijlage bij de TerrAgenda, specifiek gericht op het stedelijk gebied.

Waarom kijken steden (weer) naar de bodem?

• De hoeveelheid nog beschikbare ondergrondse ruimte wordt schaars, terwijl voor een fors aantal maatschappelijke opgaven de ondergrond belangrijk is. Kunnen we straks maatregelen in het kader van energietransitie, klimaatadaptatie, vergroening, in-/uitbreiding bebouwd gebied en ondergrondse infrastructuur in de bodem inpassen? Steden spreken van ruimtelijke ondergrondstress en zoeken duurzame oplossingen.
• De bodem onder de stad kan bijdragen aan een gezonde leefomgeving en aan klimaatadaptatie: bijvoorbeeld voor de berging van regenwater en een levende bodem voor groen. Steden herkennen het belang van een vitale bodem en een rijke biodiversiteit in de stad. Dat stelt ze voor bodemsysteemopgaven, als positieve bijdrage aan maatschappelijke opgaven.
• Tenslotte zijn daar nieuwe bodemkwaliteitsopgaven, voortkomend uit nieuwe inzichten ten aanzien van stoffen in de bodem. Wat kunnen de steden leren van de recente ontwikkelingen over de diffuse aanwezigheid van lood in de bodem of stoffen die niet eerder in beeld waren (zoals PFAS)?

De stad en haar bodem; een oude verbinding

De meeste steden ontstonden lang geleden in het landschap, vaak in vruchtbaar gebied of op een plek waar natuurlijke bronnen direct voor handen waren, en ook vaak op een verhoogde of harde afzetting bij een rivier of een zeearm, want het transport ging vooral over water. De middeleeuwse stedenkundige patronen zijn tot op de dag van vandaag zichtbaar en dicteren nog steeds de huidige hoofdstructuur van de stad. Met de tijd is er wel veel veranderd. De steden dijden uit, transport vond plaats over steeds langere afstanden en voedsel en water kwamen van verder weg. De ondergrond en natuurlijke omgeving van de stad leken er steeds minder toe te doen. Nu worstelen steden met hun natuurlijke systeem. Dat roept de vraag op: hoe relevant zijn de natuurlijke omstandigheden onder het maaiveld (bodem) voor de slimme en duurzame stad van de toekomst? Heel relevant, zo vinden de initiatiefnemers van de stads-bijlage van de TerrAgenda.

Boodschap: omarm de stadsbodem en geef ‘m een stem

Een systematische aanpak van de bodem is voor maatschappelijke opgaven profijtelijk: je kunt de bodem inzetten, je kunt ook onnodige en dure schade aan de bodem (en daarmee voor de samenleving) voorkomen. De bodem is een complex samenspel die in de organisatie doorvertaling verdient naar de inrichting en het beheer. Om daar te komen is het noodzakelijk om te komen tot besef van de bodem (‘pijn’ en kennispositie) en (financiële) waardering van de bodem.

Ondersteunende instrumenten om daar invulling aan te geven zijn in ontwikkeling. Zowel voor het in beeld brengen van de bodem (data en visualisatie), het opbouwen van kennis, een afweegkader voor ondergrondse functies, regievoering en het waarderen van bodem. De TerrAgenda beoogt deze instrumenten de komende jaren op te bouwen, samen met het stedelijke netwerk van Initiatief Bewust Bodemgebruik.

 Contactpersoon:
Marco Vergeer, initiatief Bewust Bodemgebruik